Poliovirüs, çocuk felci (poliomiyelit) hastalığına neden olan bulaşıcı bir virüstür. Genellikle kirli su ve yiyeceklerle ağız yoluyla bulaşır. Virüs çoğu kişide belirti göstermese de nadir durumlarda kas güçsüzlüğüne, felce ve solunum yetmezliğine yol açabilir. Hastalığın yol açtığı felçler kalıcı olabilir ve ciddi sakatlıklara neden olabilir. Günümüzde aşılama sayesinde büyük ölçüde kontrol altına alınmıştır, ancak hâlâ bazı bölgelerde sağlık riski oluşturmaya devam etmektedir.
RNA virüsleri, genetik materyal olarak DNA yerine RNA taşıyan, genellikle hızlı mutasyon ve adaptasyon yeteneğine sahip bir virüs grubudur. Bu virüsler, grip (influenza), COVID-19 (SARS-CoV-2), hepatit C ve HIV gibi pek çok hastalığa neden olabilir.
RNA virüslerinin yapısı, DNA virüslerine göre daha kararsız olduğu için sürekli değişime uğrayabilir ve bağışıklık sisteminden kaçmayı kolaylaştırır. Poliovirüs de bir RNA virüsüdür ve diğer RNA virüsleri gibi hızlı mutasyon yeteneğine sahiptir. Bu özellik, poliovirüsün zaman içinde değişime uğrayarak aşı kaynaklı varyantlar oluşturmasına ve aşılama çalışmalarını zorlaştırmasına neden olabilir. Dolayısıyla RNA virüslerinin özelliklerini anlamak, poliovirüs gibi virüslerle mücadelede kritik önem taşır.
Özellikle aşılanma oranının düşük olduğu bölgelerde, ağızdan verilen polio aşısında bulunan zayıflatılmış virüs uzun süre insanlar arasında dolaşabilir. Bu virüs, zaman içinde mutasyona uğrayarak tekrar hastalık yapma yeteneği kazanabilir.1 Bu şekilde ortaya çıkan virüslere “aşı kaynaklı poliovirüs (VDPV)” denir ve salgınlara neden olabilir.
Son dönemde Avrupa’nın beş ülkesinde (İspanya, Polonya, Almanya, Birleşik Krallık ve Finlandiya) atık su örneklerinde Nijerya kökenli Tip 2 aşı kaynaklı poliovirüs (VDPV2) tespit edilmesi, poliovirüslerin sınırlar ötesi yayılma potansiyelini ve yüksek aşılama oranlarının önemini bir kez daha ortaya koymuştur.
İçindekiler
Poliovirüs Nedir?
Poliovirüs, çocuk felci olarak bilinen poliomiyelit hastalığına yol açan, oldukça bulaşıcı bir RNA virüsüdür. Virüs, genellikle dışkıyla kirlenmiş su ve besinlerin ağız yoluyla alınması sonucu bulaşır. Çoğu insanda belirgin bir belirtiye yol açmamakla birlikte bazılarında hafif ateş, baş ağrısı, boğaz ağrısı gibi grip benzeri şikâyetlere neden olur. Nadir durumlarda ise sinir sistemine ulaşarak kaslarda ani güç kaybına, kol ve bacaklarda kalıcı felce (akut flask paralizi – AFP) ve solunum kaslarını tutarak solunum yetmezliğine yol açabilir. Bu ağır tablolar hayat boyu süren sakatlıklara veya ölüme neden olabilir.
Dünya çapında 1988 yılından beri eradikasyon hedefiyle mücadele edilen poliovirüsün doğal tipleri büyük ölçüde ortadan kaldırılmış olsa da oral polio aşısındaki virüs suşunun mutasyona uğraması sonucu ortaya çıkan aşı kaynaklı poliovirüs (VDPV) halen küresel bir sağlık tehdidi oluşturmaktadır.
Poliovirüs Nasıl Bulaşır?
Poliovirüs, temel olarak fekal-oral yolla yani dışkıyla kirlenmiş su, yiyecek veya eller aracılığıyla ağızdan bulaşır. Hijyen koşullarının yetersiz olduğu durumlarda, virüs hızla yayılabilir. Poliovirüs bulaşan bir kişi, virüsü dışkısıyla çevreye yayarak başkalarının enfekte olmasına yol açabilir.
Daha nadir olarak, ağız ve burun salgılarıyla doğrudan temas veya damlacık yoluyla da bulaşma görülebilir. Özellikle hijyenin sağlanamadığı kalabalık ortamlarda bulaşma riski artar, bu nedenle kişisel temizlik önlemleri ve temiz içme suyu kullanımı poliovirüsten korunmak için önemlidir.
Poliovirüs Neye Yol Açar?
Poliovirüs, çocuk felci (poliomiyelit) hastalığına neden olur. Virüs bulaştığında çoğu kişi herhangi bir belirti göstermeyebilir veya hafif grip benzeri şikâyetlerle hastalığı atlatabilir.
Ancak nadir durumlarda virüs, sinir sistemine ulaşarak kas güçsüzlüğü, kollarda ve bacaklarda ani gelişen felçler ve hatta solunum kaslarının tutulması sonucu solunum yetmezliğine yol açabilir.
Poliovirüsün neden olduğu bu felç durumu, akut flask paralizi (AFP) olarak adlandırılır ve kalıcı sakatlıklara, ciddi sağlık sorunlarına veya ölüme neden olabilir. Bu yüzden poliovirüs enfeksiyonu dünya çapında önem taşıyan ciddi bir halk sağlığı sorunudur ve aşıyla korunma büyük önem taşımaktadır.
Poliovirüs Nasıl Önlenir?
Poliovirüs bulaşmasını önlemek, çocuk felci hastalığının tamamen ortadan kaldırılması açısından kritik önem taşır. Virüsün bulaşmasını engellemek için hijyen önlemlerine dikkat etmek, temiz içme suyu kullanmak ve özellikle çocukların eksiksiz olarak aşılanmasını sağlamak gerekir. Aşağıdaki yöntemlerle poliovirüs bulaşmasını önemli ölçüde önlemek mümkündür:
- Çocukların zamanında ve tam olarak aşılanması (Oral veya inaktif polio aşıları)
- Kişisel hijyen kurallarına dikkat edilmesi ve sık sık ellerin yıkanması
- İçme suyunun temiz ve güvenli kaynaklardan sağlanması
- Yiyeceklerin hijyenik koşullarda hazırlanması ve tüketilmesi
- Tuvalet hijyeninin sağlanması ve atıkların doğru şekilde bertaraf edilmesi
- Virüsün görüldüğü bölgelerde yaşayan kişilerin düzenli sağlık kontrollerinden geçmesi
- Toplumda polio konusunda bilinçlendirme ve eğitim faaliyetlerinin artırılması
