Kurdeşen (Ürtiker) Nedir? Belirtileri, Nedenleri ve Tedavisi

Kurdeşen (Ürtiker) Nedir?

Kurdeşen (ürtiker), ciltte aniden ortaya çıkan, kaşıntılı, kabarık ve kızarık döküntüler ile ilişkili bir deri rahatsızlığıdır. Bu döküntüler genellikle birkaç saat ile birkaç gün arasında değişen sürelerde kaybolur ancak yeni döküntüler ortaya çıkabilir. Ürtiker, vücudun histamin ve diğer enflamatuar maddeleri serbest bırakmasıyla kan damarlarının genişlemesine ve sıvının çevre dokulara sızmasına neden olarak oluşur.

Kurdeşen (ürtiker), oldukça yaygın bir cilt rahatsızlığıdır ve insanların yaklaşık %20’si hayatlarının bir döneminde bu durumu deneyimler. Çoğu kurdeşen vakası akut olup kendiliğinden düzelirken altı haftadan uzun süren kronik kurdeşen vakaları toplumun yaklaşık %1’ini etkiler.

Kurdeşen (Ürtiker) Belirtileri Nelerdir?

Ürtiker, genellikle aniden ortaya çıkan ve yüz, eller, ayaklar, gövde veya sırt gibi vücudun farklı bölgelerinde farklı boyutlarla görülebilen kaşıntılı döküntülerle kendini gösterir. Belirtiler birkaç saat içinde kaybolabilir veya günlerce devam edebilir.

Kurdeşen belirtileri şunlardır:

• Kaşıntılı kabarıklıklar (ürtiker plakları): Deride kırmızı veya ten renginde kabarık, kaşıntılı döküntüler oluşur. Bu kabarıklıklar bazen yanma veya batma hissine neden olabilir.
• Geçici doğa: Her bir kabarıklık genellikle 24 saat içinde kaybolur, ancak yenileri çıkabildiği için döküntüler hareket ediyormuş gibi görünebilir.
• Baskıyla solma (blanşing): Kabarıklıkların merkezi üzerine basıldığında soluklaşır, bu da tipik bir ürtiker belirtisidir.
• Farklı boyut ve şekiller: Ürtiker plakları küçük noktalar halinde olabileceği gibi büyük alanları kaplayacak şekilde birleşebilir.
• Anjiyoödem (bazı vakalarda): Yüz, dudaklar, göz kapakları veya boğaz gibi daha derin dokularda şişlik gelişebilir. Boğazda şişlik oluşması solunum sıkıntısına yol açabileceğinden ciddi bir durum olabilir.

Kaşıntılı ve Kabarık Döküntüler

Ürtikerin en belirgin özelliği, kaşıntılı ve kabarık döküntülerdir. Bu döküntüler genellikle yuvarlak veya oval şekildedir ve dokunulduğunda şişkin bir his verir.

Ciltte Kızarıklık

Döküntüler genellikle kırmızı veya pembe renkte olup, çevresindeki deri normal görünümdedir. Bazı durumlarda döküntüler birleşerek daha büyük lekeler oluşturabilir.

Ani Başlangıç ve Geçici Plaklar

Ürtiker belirtileri aniden ortaya çıkar ve bir bölgedeki döküntüler genellikle 24 saat içinde kaybolur. Ancak yeni döküntüler ortaya çıkabilir, bu da hastalığın sürekliliğini artırabilir.

Dudak ve Göz Çevresinde Şişlik (Anjiyoödem)

Bazı durumlarda ürtiker, derinin daha derin katmanlarını etkileyerek dudak, göz kapakları ve boğazda şişmeye (anjiyoödem) yol açabilir. Bu durum solunum yollarını etkileyebileceği için acil müdahale gerektirebilir.

Kronik ve Akut Ürtiker Arasındaki Farklar

Akut ürtiker genellikle kısa süreli olup, belirli bir tetikleyiciye bağlı olarak ortaya çıkar ve birkaç gün içinde kaybolur. Kronik ürtiker ise altı haftadan uzun süren ve genellikle belirgin bir neden bulunamayan bir durumdur. Kronik ürtikerin otoimmün hastalıklarla ilişkili olduğu düşünülmektedir.

Kurdeşen (Ürtiker) Neden Olur?

Ürtikerin oluşumuna birçok farklı faktör neden olabilir. En yaygın sebepler arasında alerjik reaksiyonlar, enfeksiyonlar, stres, bazı gıda ve ilaçlar, fiziksel faktörler (soğuk, sıcak, basınç) yer almaktadır. Akut ürtiker genellikle alerjenlere veya enfeksiyonlara bağlı olarak ortaya çıkarken, kronik ürtikerin altında otoimmün nedenler yatabilir.

Kurdeşenin yaygın nedenleri şunlardır:

• Alerjik reaksiyonlar: Kurdeşen, belirli gıdalar (örneğin fındık, yumurta, deniz ürünleri), ilaçlar (özellikle antibiyotikler ve non-steroid antiinflamatuar ilaçlar), böcek sokmaları veya lateks gibi alerjenlere karşı gelişen bir bağışıklık tepkisi sonucu ortaya çıkabilir.
• Enfeksiyonlar: Viral veya bakteriyel enfeksiyonlar (örneğin soğuk algınlığı veya beta hemolitik streptokok enfeksiyonları) bağışıklık sistemini uyararak kurdeşene neden olabilir.
• Fiziksel uyarılar: Soğuk (soğuk ürtikeri), sıcak, güneş ışığı, basınç (dermografizm) veya egzersiz (kolinerjik ürtiker) gibi fiziksel faktörler bazı kişilerde ürtikeri tetikleyebilir.
• Stres ve duygusal faktörler: Yoğun stres veya anksiyete, ürtiker belirtilerini başlatabilir veya mevcut döküntüleri kötüleştirebilir.
• Otoimmün reaksiyonlar: Kronik spontan ürtikerde, bağışıklık sistemi kendiliğinden mast hücrelerini tetikleyen otoantikorlar üretebilir ve herhangi bir dış uyaran olmaksızın ürtiker gelişebilir.

Alerjik Reaksiyonlar

Ürtikerin en yaygın nedenlerinden biri alerjik reaksiyonlardır. Gıdalar (örneğin fındık, kabuklu deniz ürünleri, süt, yumurta), ilaçlar (özellikle antibiyotikler ve ağrı kesiciler), böcek sokmaları ve polen gibi alerjenler vücutta histamin salınımına yol açarak kurdeşen oluşumunu tetikleyebilir.

Enfeksiyonlar

Viral ve bakteriyel enfeksiyonlar bağışıklık sistemini harekete geçirerek ürtikere neden olabilir. Özellikle çocuklarda solunum yolu enfeksiyonları sonrası akut ürtiker görülme olasılığı artar. Ayrıca Helicobacter pylori gibi bazı bakteriler ve hepatit gibi viral enfeksiyonlar da kronik ürtikere yol açabilir.

Stres ve Psikolojik Faktörler

Stres ve duygusal faktörler de ürtikerin tetikleyicileri arasında yer alır. Yoğun stres altında olan bireylerde vücudun kortizol ve diğer stres hormonlarını salgılaması, bağışıklık sisteminin aşırı tepki vermesine ve ürtiker ataklarının ortaya çıkmasına neden olabilir.

Gıda ve İlaç Tetikleyicileri

Bazı yiyecekler ve ilaçlar histamin salınımını artırarak kurdeşeni tetikleyebilir. Özellikle kabuklu deniz ürünleri, çilek, domates, çikolata, kafeinli içecekler ve bazı katkı maddeleri (örneğin monosodyum glutamat) kurdeşeni şiddetlendirebilir. İlaçlardan ise ağrı kesiciler, antibiyotikler ve bazı tansiyon ilaçları ürtikere neden olabilir.

Fiziksel Faktörler (Soğuk, Sıcak, Basınç vb.)

Bazı durumlarda fiziksel etkenler de ürtikeri tetikleyebilir. Soğuk hava veya suya maruz kalmak (soğuk ürtikeri), sıcak ve terleme (kolinerjik ürtiker), sıkı giysiler veya basınca maruz kalmak (dermatografik ürtiker) gibi faktörler ürtikerin ortaya çıkmasına neden olabilir.

Kurdeşen (Ürtiker) Tanısı Nasıl Konur?

Kurdeşen (ürtiker) tanısı, genellikle hastanın öyküsü ve fiziksel muayene ile konulur. Ancak altta yatan nedeni belirlemek için tam kan sayımı, CRP, ESR, alerji testleri, spesifik IgE testleri, deri prik testi, kompleman seviyeleri, karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri gibi laboratuvar tetkikleri yapılabilir. Kronik vakalarda otoimmün hastalıklar veya enfeksiyonlar araştırılabilir.

Ürtiker tanısında kullanılan testler şunlardır:

• Deri prik testi (alerji testi): Ürtikerin alerjik bir nedene bağlı olup olmadığını belirlemek için deri altına küçük miktarlarda alerjen uygulanarak reaksiyon gözlemlenir.
• Kan testleri: Enfeksiyonlar, otoimmün hastalıklar veya alerjik reaksiyonları değerlendirmek için tam kan sayımı (CBC), C-reaktif protein (CRP) ve eritrosit sedimantasyon hızı (ESR) gibi testler yapılabilir.
• Spesifik IgE testleri: Belirli alerjenlere karşı bağışıklık sisteminin tepkisini ölçmek için yapılan kan testleridir.
• Otoimmün tarama testleri: Kronik ürtikerin otoimmün bir hastalıkla ilişkili olup olmadığını belirlemek için antinükleer antikor (ANA) ve tiroid otoantikorları gibi testler yapılabilir.
• Fiziksel uyarı testleri: Soğuk, sıcak, basınç veya egzersiz gibi fiziksel tetikleyicilere bağlı ürtikerin değerlendirilmesi için uygulanan testlerdir. Örneğin, soğuk ürtikeri şüphesinde buz küpü testi yapılabilir.
• Eliminasyon diyeti: Belirli gıdaların ürtikeri tetikleyip tetiklemediğini belirlemek için şüpheli gıdalar diyetten çıkarılarak gözlem yapılır.
• Biyopsi (nadiren): Ürtikerin diğer deri hastalıklarıyla ayırt edilmesi gerektiğinde cilt biyopsisi yapılabilir.

Fiziksel Muayene ve Tıbbi Geçmiş

Hekim, hastanın semptomlarını, ne kadar süredir devam ettiğini ve olası tetikleyicileri sorgular. Ayrıca döküntülerin yapısını ve yayılımını inceleyerek ürtiker teşhisini koyar.

Alerji Testleri

Eğer alerjik bir reaksiyondan şüpheleniliyorsa, deri prick testi veya kan testleri ile belirli alerjenlere karşı duyarlılık araştırılabilir.

Kan Testleri ve Diğer Laboratuvar İncelemeleri

Kronik ürtiker vakalarında altta yatan bir hastalık olup olmadığını anlamak için kan testleri, CRP, ESR gibi enflamasyon belirteçleri ve otoimmün hastalıklarla ilişkili testler yapılabilir.

Kurdeşen (Ürtiker) Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Ürtiker tedavisi, altta yatan nedene bağlı olarak değişir. Hafif vakalarda kendiliğinden iyileşebilirken, daha şiddetli vakalarda ilaç tedavisi gerekebilir.

Antihistaminik İlaçlar

Ürtikerin en yaygın tedavisi antihistaminik ilaçlardır. Bu ilaçlar, histaminin ciltteki etkilerini bloke ederek kaşıntıyı ve döküntüleri azaltır.

Kortikosteroidler

Şiddetli vakalarda, kısa süreli kortikosteroid tedavisi kullanılabilir. Ancak uzun süreli kullanımda yan etkiler görülebileceği için dikkatli olunmalıdır.

Biyolojik Tedaviler (Omalizumab vb.)

Kronik ürtiker vakalarında omalizumab gibi biyolojik ilaçlar, bağışıklık sisteminin aşırı tepkisini düzenleyerek belirtileri hafifletebilir.

Evde Uygulanabilecek Yöntemler

Serin kompresler, bol su içmek, rahat ve gevşek kıyafetler giymek kaşıntıyı hafifletmeye yardımcı olabilir.

Alternatif ve Bitkisel Tedaviler

Bazı bitkisel çaylar (örneğin papatya, ıhlamur) ve takviyeler semptomları hafifletebilir ancak doktor önerisi olmadan kullanılmamalıdır.