Diskalkuli (Sayı Algısı Bozukluğu)

Diskalkuli, bireyin sayılarla işlem yapma, matematiksel kavramları anlama ve uygulama becerisini etkileyen nörolojik bir öğrenme bozukluğudur. Genellikle çocukluk döneminde fark edilir ve temel matematik işlemlerini yapmada zorluk, sayıların sırasını karıştırma ve zaman kavramını anlama güçlüğü gibi belirtiler gösterir.

Diskalkuli terimi, Yunanca “dis” (güçlük), Latince “calculare” (hesap yapmak) ve “-ia” (durum, hâl) eklerinin birleşiminden türetilmiştir ve “hesaplama güçlüğü” anlamına gelir. Diskalkuli için Türkçe bir karşılık olarak “Sayı Algısı Bozukluğu” veya “Sayısal Öğrenme Güçlüğü” ifadeleri kullanılabilir.

Diskalkuli Nedir?

Diskalkuli, bireyin matematiksel kavramları anlama, sayıları tanıma, basit hesaplamaları yapma ve sayısal işlemleri öğrenmede güçlük çekmesine neden olan özgül bir öğrenme bozukluğudur.

Diskalkulisi olan ve matematik derslerinde zorluk yaşayan öğrencilerin durumu zeka seviyesi ya da eğitim fırsatlarıyla ilişkili olmayıp beynin sayısal bilgiyi işleyen bölgelerindeki farklılıklardan kaynaklanır.

Diskalkuli Ne Kadar Yaygın?

Diskalkuli, toplumda önemli oranda görülen bir özgül öğrenme bozukluğudur. Araştırmalara göre diskalkulinin genel nüfus içindeki yaygınlığı %3 ile %7 arasında değişir. Bazı çalışmalarda ise okul çağındaki çocuklarda diskalkuli oranının yaklaşık %5 ile %10 arasında olabileceği belirtilmektedir.

İngiliz Disleksi Derneği’nin yaptığı değerlendirmeye göre, bireylerin yaklaşık %25’i matematik öğrenmede güçlük yaşamakta, ancak gerçek diskalkuli oranı sadece %6 civarında bulunmaktadır.

Diskalkuli Belirtileri Nelerdir?

Diskalkulinin belirtileri arasında sayıları tanımada güçlük, basit matematik işlemlerini yaparken sıkça hata yapmak, çarpım tablosunu öğrenememe, saati ve zamanı anlamakta zorlanma, parayı saymada veya alışveriş sırasında hesaplamalarda karışıklık yaşama gibi durumlar yer alır.

Ayrıca, matematik problemlerini çözme konusunda aşırı kaygı, sayıların sırasını karıştırma, sayı sembollerini ters yazma veya sayı dizilerini hatırlamakta güçlük çekme gibi belirtiler de diskalkuliye işaret edebilir.

Diskalkuli belirtileri şunlardır:

• Sayıları tanımakta veya hatırlamakta güçlük çekme.
• Toplama, çıkarma, çarpma ve bölme gibi temel işlemleri yaparken zorlanma.
• Saat okumada ve zamanı yönetmede zorluk yaşama.
• Para hesaplamada veya basit alışveriş işlemlerinde hata yapma.
• Çarpım tablosunu ezberlemekte ve hatırlamakta zorlanma.
• Sıralı işlemleri takip etmede güçlük çekme (örneğin, adım adım problemleri çözme).
• Matematiksel sembolleri karıştırma veya yanlış yorumlama.
• Ölçü birimlerini kavrayamama ve tahmin yapmada zorluk.
• Harita okumakta, yönleri ayırt etmekte veya mesafeleri tahmin etmekte zorlanma.
• Matematikle ilgili anksiyete veya özgüven eksikliği yaşama.

Diskalkuli Neden Olur?

Diskalkuli, bireyin sayıları anlama ve aritmetik işlemleri gerçekleştirme becerisini olumsuz yönde etkileyen bir öğrenme bozukluğudur. Bu bozukluğun nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, yapılan araştırmalar diskalkuliye yol açan çeşitli faktörleri ortaya koymuştur. Bu faktörler genetik yatkınlık, beyindeki yapısal ve işlevsel farklılıklar ile temel sayı algısındaki bozukluklar olarak öne çıkmaktadır. Diskalkuliye neden olan başlıca faktörler şunlardır:

1. Genetik Faktörler:
   • Diskalkulinin aile içerisinde görülme oranının yüksek olması, genetik yatkınlığı göstermektedir.
   • Yapılan araştırmalar, özellikle Turner Sendromu gibi genetik anomalilerde X kromozomu ile ilişkili bazı genlerin diskalkuli gelişiminde önemli rol oynadığını ortaya koymuştur.
2. Beyin Yapısı ve İşlevindeki Farklılıklar:
   • Beynin sayısal işlemleme ile ilgili bölgesi olan parietal lobda, özellikle intraparietal sulkus çevresinde işlevsel farklılıklar gözlemlenmiştir.
   • Bazı vakalarda frontal lobdaki işlev bozuklukları da diskalkuli ile ilişkilendirilmiştir.
3. Temel Sayı Algısındaki Bozukluklar:
   • Bireyin sayıları algılama ve miktarları tahmin etme becerisindeki temel bir eksiklik, diskalkulinin gelişimine neden olabilir.
   • Bu durum, aritmetik işlemleri kavramayı zorlaştırarak matematiksel düşüncenin gelişimini engeller.

Diskalkuli, genel bilişsel yeteneklerde bir eksikliğe işaret etmez ve bireyin diğer zihinsel işlevlerini genellikle etkilemez. Diskalkulinin nedenlerini anlamak, doğru tanı konulmasına ve etkili müdahale yöntemlerinin geliştirilmesine yardımcı olmaktadır.

Diskalkuli Tanısı ve Uygulanan Testler

Diskalkuli tanısı, bireyin matematik becerilerini ve altta yatan bilişsel güçlükleri kapsamlı biçimde değerlendiren bir süreçtir.

Bu süreçte matematiksel işlemler, sayı algısı ve problem çözme yeteneklerini ölçen standartlaştırılmış testler uygulanır.

Ayrıca bellek, dikkat ve mantıksal akıl yürütme gibi bilişsel yetenekleri değerlendiren testlerle matematik güçlüğüne neden olan bilişsel faktörler belirlenir.

Kişinin akademik performansı, gelişim öyküsü ve daha önce uygulanan eğitim yöntemleri incelenerek güçlüğün bağlamı anlaşılmaya çalışılır.

Değerlendirme sırasında matematik kaygısı, sayısal görevlerden kaçınma ve matematik faaliyetleri sırasında görülen davranışlar da gözlemlenir. Bu tanı sürecinde kullanılan özel testlerden biri, Münster Üniversitesi psikologları ve Kaasa Health iş birliğiyle geliştirilen, 2. ve 4. sınıflar arasındaki ilkokul öğrencilerinde diskalkuliyi belirlemek için uygulanan CODY (Bilgisayar Destekli Diskalkuli Testi ve Eğitimi) testidir.

Yaklaşık 30–40 dakika süren bu testte temel matematik becerileri, sayı işlemleme, hesaplama ve çalışma belleği gibi alanlar değerlendirilir.

Diskalkulinin karmaşık doğası nedeniyle, doğru tanı ve etkili müdahale stratejileri geliştirmek için eğitimciler, psikologlar ve uzmanların birlikte çalıştığı çok disiplinli bir yaklaşım önerilir.

Diskalkuli tanısında uygulanan başlıca testler şunlardır:

1. Standartlaştırılmış Matematik Testleri:
   • Temel aritmetik becerileri ölçme
   • Sayı algısı ve sayı kavramını değerlendirme
   • Matematiksel problem çözme yeteneğini belirleme
2. Bilişsel Değerlendirme Testleri:
   • Bellek testleri (kısa süreli ve çalışma belleği)
   • Dikkat ve konsantrasyon ölçümleri
   • Mantıksal akıl yürütme yetenekleri
3. Eğitsel ve Gelişimsel Geçmiş İncelemesi:
   • Akademik performans değerlendirmesi
   • Geçmiş eğitim deneyimleri ve alınan destekler
   • Öğrenme süreçlerinin incelenmesi
4. Davranışsal Gözlemler:
   • Matematik kaygısı ve stres düzeyi belirleme
   • Matematik görevlerinden kaçınma davranışları
   • Matematik etkinlikleri sırasında yaşanan zorlukların gözlenmesi
5. CODY (Bilgisayar Destekli Diskalkuli Testi ve Eğitimi):
   • Nokta sayımı ve büyüklük karşılaştırması gibi temel becerilerin değerlendirilmesi
   • Sayı işlemleme ve hesaplama becerilerinin ölçülmesi
   • Çalışma belleğinin değerlendirilmesi

Diskalkuli Tedavisi ve Uygulanan Yöntemler

Diskalkulinin tedavisinde temel amaç, bireyin matematik becerilerini geliştirmek, sayı kavramını güçlendirmek ve matematiğe karşı oluşan kaygıyı azaltmaktır.

Bu süreçte uygulanan yöntemler, kişinin özel ihtiyaçları ve öğrenme profiline göre şekillendirilerek bireyselleştirilmiş eğitim programlarıyla desteklenir.

Öğrencinin matematiksel kavramları somutlaştırarak daha kolay anlaması hedeflenir ve öğretim sürecinde çeşitli görsel, işitsel ve dokunsal materyaller kullanılır. Diskalkuli tedavisinde kullanılan başlıca yöntemler şunlardır:

• Bireyselleştirilmiş eğitim programlarının (BEP) oluşturulması
• Somutlaştırma yöntemiyle matematik kavramlarının öğretilmesi
• Görsel ve işitsel materyallerin aktif kullanımı
• Oyun temelli öğrenme teknikleriyle matematiğin eğlenceli hâle getirilmesi
• Bellek ve dikkati geliştiren egzersizlerin uygulanması
• Kaygı yönetimi ve özgüven artırıcı psikolojik destek sağlanması
• Teknoloji destekli eğitim araçlarıyla öğrenme sürecinin desteklenmesi